Een oog op de artiest en visionaire fantast rare kwiet Panamarenko

Dat het loont om je gedachten de vrije gang te laten en je niets aan te trekken van de buitenwereld, die niet wil open staan voor andere gedachten, bewijst de in 1940 geboren  kunstenaar, uitvinder, technieker, wis­kundige, filosoof en visionair, Henri Van Herwegen alias Panamarenko.

Voor een museum is het niet makkelijk om deze Antwerpse kunstenaar onder één noemer te plaatsen en een volwaardig beeld te geven van deze speciale kunstenaar die in zijn beginjaren wel velen op de zenuwen werkte en hiervoor ook wel eens door de politie onder handen werd genomen.

The Contemporary Art museum Antwerp!- Antwerps Museum voor Hedendaagse Kunst (Photo credit: Wikipedia)

Ook al is de man zijn werk zeer veel omvattend is het MHKA (dat vroeger beter noemde met de naam MuHKA) er wonderwel in geslaagd een mooi beeld op te stellen van de veelzijdigheid van deze kunstenaar die door velen wel eens aanschouwd wordt als een vreemde of gek persoon.

Na de happenings die hij in Antwerpen organiseerde bleef hij aan de hand van tekeningen, teksten en berekeningen steeds nieuwe mogelijkheden aftasten en wil hij de mensen dingen tonen die niet helemaal te zien zijn en verzoekt de toeschouwers om een beroep te doen op onze verbeelding. Door de combinatie van artistiek inzicht en technologisch experiment bezitten zijn spectaculaire constructies een vreemd soort schoonheid, tegelijk speels en indrukwekkend. Hij bedenkt een mechanisme voor de vleugelbeweging, nog voor wetenschappers het ontdekken bij een insect. Hij formuleert een geloofwaardig idee voor de aansturing van ruimteschepen.

Jarenlang wist hij menig veel te verbazen tot zelfs in 2005 toen hij op zijn vijfenzestigste verjaardag aankondigde dat hij aan het einde van zijn artistieke loopbaan was gekomen. Even bondig als onverwacht klinkt het per fax:

“Het is 2005 en ik ben 65. Ik ga met alle activiteiten stoppen. Vele groeten. Panamarenko.”

Panamarenko Universum

Voorzien van veel ruimte voor de bezoekers zodat iedereen de werken goed kan aanschouwen brengen zeven thematische clusters tuigen, objecten en tekeningen samen die inhoudelijk sterk met elkaar verbonden zijn.

Na de happenings gaat het om Panamarenko’s Silent Objects uit de jaren zestig, de Fixed-Wings & Zeppelins uit de jaren zeventig, de gemotoriseerde toestellen onder de noemer Revolutions per Minute, de ruimtetuigen in de cluster Lift the Machine, de watertuigen met de titel Engineered to go to Sea, en ten slotte de robots en wandelende kippen, Servo-Robotica. Binnen elke cluster wordt een bepaald facet van de kunstenaar extra uitgelicht in een gedachtewolk. Een opval­lende karaktertrek of fascinatie die zijn werk sterk heeft beïnvloed, wordt blootgelegd. Op die manier krijg je naast levensgrote tuigen, tekeningen en prototypes ook een unieke kijk op de inspiratiebronnen van Panamarenko.

Voor de kinderen was er ook opvang voorzien in werkateliers waar wij de kinderen gestimuleerd vonden om zelf allerlei soorten vliegelementen te creëren. dit lijkt een uitstekende wijze om de kinderen bij kunst te betrekken en hun gezichtsveld te verruimen alsook om hun creativiteit te stimuleren en een toekomstig museum bezoeker te vormen.

Oost en West

Dat Henri Van Herwegen de Oost Duitse radio beluisterde in 1958, mocht wel verdacht lijken in de jaren van de koude oorlog. Dat hij daarbij nog een pseudoniem koos naar de Russische generaal Panamarenko mag een doorn in het oog van de politie geweest zijn die in hem ook een revolterend type vonden. Sommigen vinden dat de combinatie van zowel een Amerikaans (Panama) als een Russisch element in de naam ook op de globalisering of op het Oost-Westconflict zou kunnen wijzen.

Tijdens de happenings in de jaren 60 in Antwerpen verschijnt Panamarenko regelmatig in generaalsuniform of vliegenierspak, met een Russische kepie op zijn hoofd. In de jaren die daarop volgen, refereert hij in woord en beeld naar het militaire jargon. De geüniformeerde personages die zijn tuigen nu en dan in gebruik nemen, zijn steevast uitgedost met helm, bril of veldfles.

Panamarenko start zijn carrière in de jaren 60 als gangmaker van verschillende happenings, ludieke straatoptredens, die hij in het centrum van Antwerpen orkestreert. In de nasleep van mei 68 wordt de Vrije Aktiegroep Antwerpen (VAGA) opgericht, met onder anderen Panamarenko en Hugo Heyrman. Het is een losse groepering van individuen die sociale en ecologische pijnpunten aankaart. Zo wil VAGA het Antwerpse Conscienceplein uitroepen tot een autovrije zone. Panamarenko heeft het idee om ijsblokken in kubusvorm op te stapelen, waardoor ze niet alleen aan elkaar vastvriezen, maar ook aan de grond, en op die manier een natuurlijke barricade tegen het autoverkeer vormen. De Ijsblokkenactie is een succes, want het stadsbe­stuur geeft uiteindelijk toe aan de eisen om het plein autovrij te maken.

Pro-Justitia document – Official report concerning manifestation in Antwerp 1966/03/12- Procesverbaal betreft manifestatie te Antwerpen

Het avant-gardetijdschrift Happening News, dat later Milkyways zal gaan noemen, verschijnt voor het eerst in september 1965 op initiatief van Panamarenko, Hugo Heyrman, Wout Vercamnen en Yoshio Nakajima. Het tijdschrift bevat voornamelijk gefotokopieerde collages die hun wortels hebben in het dadaïsme en het surrealisme. Hoewel ze op het eerste gezicht spontaan lijken, zijn veel van deze collages beredeneerd en verwijzen ze, na enige ontcijfering, naar voorgaande happenings. Er verschijnen in totaal zes nummers van gemiddeld zestien bladzijden. De opmerkelijke beeld­ en tekstcollages die Panamarenko voor Happening News ontwerpt, bestaan vaak uit afbeeldingen en tekstfragmenten van Amerikaanse wetenschappelijke tijdschriften en magazines, zoals Scientific American, Popular Mechanics en Mechanic Illustrated. Ze tonen niet alleen Panamarenko’s gevoel voor compositie en detail, maar leggen tegelijk een aantal fascinaties en inspiratiebronnen bloot die in zijn verdere oeuvre zullen terugkeren en uitgevoerd worden.

Silent Objects

In de tweede helft van de jaren 60 bouwt Panamarenko een reeks poëtische objecten, vaak geïnspireerd op herinneringen uit zijn jeugd. Omdat bij deze werken de nadruk op het vor­melijke ligt en nog niet op het functioneren of de technologie, worden ze aangeduid als ,stille objecten’. Bij die objecten zien wij ook al de fascinatie voor technologie.

Fixed-Wings & Zeppelins

Flying objects creations by Panamarenko – vliegende objecten creaties van Panamarenko

Panamarenko met op de achtergrond zijn Aeromodeller. (Photo credit: Wikipedia)

Met vliegende en gevleugelde tuigen wil Panamarenko vanaf de jaren 70 een eerste stuk van het luchtruim veroveren. De bouw van zijn zeppelin The Aeromodeller in 1971 ligt in het verlengde van de happenings, en belichaamt de droom van de kunstenaar om zich te allen tijde vrij te kunnen bewegen door het luchtruim. De Piewan (Deltavliegtuig P1), uitgerust met twintig elektromotoren, is volledig vervaardigd uit blik. Opmerkelijk aan dit toestel is dat de romp tegelijk de vleugel is. De VI Barada Jet is een houten straalvliegtuig met korte, massieve vleugels. Door zijn krachtige uitstraling beschouwt Panamarenko hem als een van zijn sterkste ontwerpen. De interesse van de kunstenaar voor meren en natuurkunde, gecom­bineerd met zijn fascinatie voor luchtvaart en mechanica, leidt tot een vergaand onderzoek naar het trilmechanisme van insectenvleugels. Principes zoals resonantie en trilfrequentie worden toegepast op lichte vliegtuigen met pedaal aandrijving, zoals de Umbilly 1 en de Grote Quadru Flip-Flop. Voor de Raven’s variable matrix en de IJsvogel baseert Panamarenko zich dan weer op de klapwiek-methode van vogels.

Flying object by Panamarenko at the MHKA exhibition March 2015 – Een van de vele tentoongestelde vliegende objecten op de Fixed Wings afdeling van de tentoonstelling over Panamarenko in het MHKA, maart 2015

Uit vroege tekeningen van het vliegtuig Donderwolk (1971) blijkt dat Panamarenko Donderwolk aanvankelijk als een mensenkachtvliegtuig wou construeren. Het uiteindelijke toestel is een combinatie van een propeller- en een zweefvliegtuig.. De gesloten, compacte cabine lijkt op die van een oud jachtvliegtuig er is gemaakt van aluminium er plexiglas. De binnenkant is met vilt bekleed “om het zitten zachter te maken voor de pi1oot.” Achteraan het toestel is een gocart-motor aangebracht met een vermogen van tien pk.

De propeller heeft een doorsnede van 80 cm er maakt 5000 omwentelingen per minuut. Voor de deltavleugel gebruikt Panamarenko sterk katoen, door zijn moeder aan elkaar gemaaid, dat hij doordrenkt met vloeibaar rubber.

De donkere kleur van het rubber verklaart de titel van het werk. De vleugel is bestuurbaar met behulp van trekkabels die vanuit de cabine met twee handels bediend kunnen worden. In de catalogus van Documenta V noteert Panamarenko bij Donderwolk de laconieke opmerking:

“Sterk, licht vliegtuig. Niet uitgeprobeerd.”

Vanaf het begin van de jaren 70 probeert Panamarenko het trilmechanisme van insectenvleugels te vertalen naar lichte vliegtoestellen met pedaalaandrijving. Flappende vleugels zouden volgens Panamarenko wel eens de meest efficiënte vorm van vliegen op mensenkracht kunnen zijn. Maar hoewel de kloppende vleugel er op het eerste gezicht eenvoudig uit ziet, is hij veel complexer dan de vaste vleugel of de helikopter. Omdat bij mensen een natuurlijk mechanisme ontbreekt, moeten we dit volgens Panamarenko opvangen door een zelfgemaakte constructie die onze sterk ontwikkelde beenspieren gebruikt.

De verschillende Meganeudons en Umbilly’s gaan steeds uit van dezelfde basisgedachte: tussen de aandrijving en de vleugels zit een veer die het typisch trillen van insectenvleugels voortbrengt. Omdat beide vleugels met de veer verbonden zijn, houden ze elkaar in evenwicht en wordt elke vleugelslag automatisch gevolgd door een varende terugslag. In 1986 bouwt Panamarenko de Encarsia Formosa, genoemd naar een sluipwesp met trillende vleugels. Het bestaan van dit insect is voor hem het bewijs dat zijn vleugel-mechanisme op een betrouwbaar principe stoelt.

Revolutions per minute

The Helicopter as a Potential Winner- One of the many flying objects by Panamarenko – Een van de vele vliegobjecten van Panamarenko

Om toestellen te creëren die loodrecht opstijgen, richt Panamarenko zijn onderzoek tijdens de jaren 70 op de rotatiesnelheid en de hefkracht. Portable Air Transport (kortweg P.A.T.), een klein, draagbaar vliegapparaat uit 1969, is het vroegste toestel uit deze verzameling. Pamarenko kruipt dieper in de mechanica en ontwikkelt zelf een reeks compacte, maar krachtige Pastille Motors als aandrijfmechanisme voor zijn rugzakhelikopters. De naam Pastille Motor verwijst naar de ronde afgeplatte vorm, die doet denken aan een grote aspirine De motor mag niet meer dan twaalf kilogram wegen, terwijl vijf kilogram brandstof moet volstaan om twintig minuten te kunnen vliegen. Het aandrijfmechanisme van de rugzakken is in de loop van de jaren steeds blijven evolueren. Zo gebeurt de voortstuwing van de Super Pepto Bismo door een reeks korte hefschroeven, aangedreven door kleine, maar krachtige motoren. Gebaseerd op een geïllustreerde tekst uit het begin van de jaren 70 bouwt Pana­marenko in 1986 de Helikopter met pedaalaandrijving. Tijdens een reis naar Peru in 1990 besluit de kunstenaar een zwevende auto (K 2) te maken die, om tussen de bomen te kunnen vliegen, een apparaat zonder schroeven en zonder vleugels moet zijn.

In de publicatie The Helicopter as a Potential Winner beschrijft Panamarenko in tekst en beeld de aerodynamische berekeningen, de bouw en de keuze van materialen waarmee een mensenkracht-helikopter zou moeten worden uitgevoerd. De helikopter wordt aangedreven met handen en voeten, en het totale gewicht (inclusief een piloot van 60 kg) mag niet meer zijn dan 71 kg. Het probleem bestaat er vooral in om met een minimum aan gewicht een zo groot mogelijke stijgkracht en een zo manoeuvreerbaar mogelijk toestel te ontwikkelen. Deze problemen zijn volgens Panamarenko echter niet onoverkomelijk, want een helikopter is een eenvoudig tuig dat geen groot vleugeloppervlak nodig heeft, en dat bovendien vrij snel gebouwd kan worden op een kleine plek, waar het ook getest kan worden zonder de noodzaak van een luchthaven of ladingsbaan.

Lift the machine

Engineerd to go into the air – Lift the machine – MHKA Panamarenko exhibition February-March 2015

Panamarenko zoekt tijdens de jaren 80 en 90 nieuwe manieren om zich in het luchtruim – en ver daarboven – te verheffen. Hij bedrijft nu de hogere luchtvaart. Het experiment Magnetische velden uit 1979 toont aan dat elektromagnetische aandrijving de grootste kans op succes biedt om een vliegende schotel buiten de dampkring en buiten het bereik van de zwaar­tekracht te brengen. Onder de noemer Reis naar de sterren bedenkt en ontwerpt hij tal van vliegende en zwevende schotels. Bij de installatie Vliegende schotel voegt Panamarenko een getypte verklaring van zijn ruimtetheorie, waarin hij listig gebruik maakt van tegengestelde magneetpolen om sferen en schotels Vrij te laten surfen door de kosmos De magnetische rotor Droma leidt in 1983 tot de bouw van de Grote Plumbiet. Wanneer het gesynchroniseerde mechanisme van de magnetische cilinders draait, ontstaan er sterke magnetische krachten in het veld boven de machine. In dit magnetische veld kunnen metalen schijven en vliegende schotels zweven.

“Keep the opposing poles in balance, and lift the machine!”

Panamarenko ontwikkelt Bing of the Ferro Lusto en Bing II als hybride machines die geschikt zijn om zowel door de atmosfeer, als door de ruimte te vliegen. Bedoeld om zich tussen de planeten en bet kosmisch moederschip Ferro Lusto te verplaatsen, moeten de vliegende schotels gezien worden als een deel van een veel groter geheel. De Bing II wordt aangedreven door lucht en is uitrust met drie 4D-stuwmotoren, die ontwikkeld worden op basis van de Toymodel of Space-theorie. De motor bestaat uit te paar cilinders die parallel in een metalen blok ingebracht worden. Vier zuigers maken beurtelings een opwaartse en een zijwaartse beweging. Vanuit het verschil van snelheid en massa tegenover de vliegrichting van de aarde en het zonnestelsel ontwikkelt zich, door centrifugale krachten versterkt, de stuwkracht. Over de goede prestaties van het toestel is Panamarenko optimistisch: “Als mijn theorie klopt, betekent dat het failliet van alle oliesjeiks, want ik tap de energie rechtstreeks af van de Big Bang…”

Engineerd to go into the air – Lift the machine – MHKA Panamarenko exhibition February-March 2015 – Engineerd om de lucht in te gaan – Optillende machine – MHKA Panamarenko tentoonstelling februari-maart 2015

Met de theorie van de gesloten systemen tracht Panamarenko vanaf 1968 de mogelijkheid te bewijzen om een massa uit te stoten in de ruimte, waarbij de energie die nodig is voor de voorwaartse verplaatsing gevat kan worden in een gesloten systeem. Hij verduidelijkt zijn theorie aan de hand van een muntstuk dat met een vingerknip wordt weggeschoten. Panamarenko maakt een tekening van de baan die het muntstuk aflegt, wat resulteert in een meetkundige figuur met verschillende snelheden. Door het muntstuk te vervangen door een elektron waarvan de massa, de omtrek en de snelheid gekend zijn, komt hij later tot een standaardformule voor het berekenen van de omlooptijd en de snelheidsverandering van planeten en sterren.. Zijn tekeningen en berekeningen stuiten echter op heel wat weerstand van geves­tigde wetenschappers. Door de vierde dimensie te betrekken, komt Panamarenko begin jaren 90 tot een ruimtetheorie die hij zijn Toymodel of Space noemt.

Panamarenko’s Mothership Ferro Lusto, Bing Engines and Toymodel theories of Space – Antwerps kuntenaar Panamarenko’s Moederschip Ferro Lusto, Bingmotoren en Toymodel of Space theorieën

Engineerd to go to sea

Men kan in de lucht gaan en onderuit geblazen worden en als men diep zou gaan in het water dan nog kan men opstijgen met een enorme kracht. Na het luchtruim te hebben onderzocht komen de diepten van het water in het oog van de kunstenaar.

In de jaren 90 onderzoekt Panamarenko de geheimen van de zee. Hij bedenkt toestellen en uitrusting om sneller te duiken of stabieler te drijven. Hoe functioneel en ingenieus ook de esthetica en het avontuur staan nog steeds voorop. Het eerste echte watertuig is een gesofisticeerde duikuitrusting, bedoeld om over de lichte hellingen van de zeebodem te wandelen. Panamarenko test The Portuguese Man of War in 1990 op de Maldiven, zoals te zien is op de kleurenafbeelding die deze installatie vervolledigt. Om de diepte van de zee te peilen, ontwerpt Panamarenko in 1992 de Grote elleboog, een eerste  diepzeeduikapparaat.

De Monocedo is een helikopter die dankzij twee vlotters, waartussen op een metalen as een houten zitje voor de bestuurder is geplaatst, overal kan landen en opstijgen. In 1999 komen verschillende lijnen samen: Panamerenko bouwt een imposante vliegboot op 8 langwerpige vlotters, aangedreven door vliegtuigmotoren. De Scotch Gambit is in omvang zijn grootste creatie, gebaseerd op twee vroege schetsen uit de beginjaren (gedateerd 1966 en 1970).

Pahama Nova Zemblaya steel submarine – Stalen onderzeeboot Pahama Nova Zemblaya van Panamarenko

De stalen duikboot Pahama Nova Zemblaya, waarvan de vorm duidelijk doet denken aan het vroege object Walvis uit 1967, straalt gratie en kracht uit, maar is tegelijk verfijnd en elegant. Panamarenko wil al langer een compacte duikboot bouwen om ermee naar het Hoge Noorden te varen. Het duurt tot halfweg jaren 90 voor hij in een winkel voor scheepsonderdelen in de Antwerpse haven de gewenste aandrijving vindt. Bovenaan beschikt de duikboot over een brede schacht die dient als luchtkoker en uitkijktoren. In de neus van de boot is een grote, ronde wand van plexiglas aangebracht om het onderwaterleven te kunnen aanschouwen. De volledige romp is gevernist met een zilvergrijze laag glanzend epoxyhars, waardoor de talrijke lasnaden duidelijk zichtbaar blijven. De uiteindelijke constructie weegt maar liefst 3.000 kilogram en kan tot op een diepte van 7 meter varen. Panamarenko creëert de duikboot om van Antwerpen van op de Schelde via Spitsbergen naar Nova Zembla te varen, maar door tal van praktische en organisatorische beperkingen wordt de tocht afgeblazen.

Pahama Nova Zemblaya steel submarine – Stalen onderzeeboot Pahama Nova Zemblaya van Panamarenko

Servo robotica

Naast imposante tuigen bouwt Panamarenko vanaf eind jaren 90 ook kleine, maar intelligente vogels en rondstappende robots. De intelligentie van de mechanica – met relais, servo’s en microchips – is recht evenredig aan de verfijning in uitvoering. In 2004 bouwt Panamarenko de Vogelmarkt, een Poëtische installatie van drie tafels met een zonneluifel als setting om er drie stappende kippen op te demonstreren. De drie kippen in felle kleuren zijn uitgerust met een kleine elektromotor die aangedreven wordt door een batterij. Het stapmechanisme van de vogels doet denken aan de Knikkebeen uit 1994, een insectachtig toestel op hoge aluminium poten om beter in het Zwitserse gebergte te kunnen rondlopen. Op een vroege tekening van Panamarenko uit 1970 is zijn eerste uitgewerkte project voor een robot te zien. Pas in 2004 besluit hij het ontwerp uit te voeren als werkende robot. Tijdens de zomer van dat jaar neemt hij het toestel mee naar de Noordpool, waar hij een reeks opnames maakt van de Arlikoop met uitgestrekte sneeuw- en ijsvlakten als decor.

Wanneer Panarenko de klapwiek-methode van insectenvleugels op mechanische wijze tracht na te bootsen, groeit gaandeweg zijn belangstelling voor prehistorische vogels.. Het brengt hem op het idee om zijn vliegende kip, zoals hij de Archaeopterix graag noemt, te construeren naar het voorbeeld van het gelijknamig prehistorische dier. De archaeopteryx is een fossiele vogel uit de late juraperiode. Het dier bezit bepaalde kenmerken van reptielen, zoals een gekartelde snavel vol puntige tandjes, een lange benige staart en vliezige vleugels. Volgens een 140 jaar oude stelling stamt de archaeopteryx als eerste vogel af van de dinosaurus. Zijn allereerste Archaeopterix is een kipachtige vogel die op basis van ingebouwde fotocellen in staat is om zelfstandig rond te stappen. De vogel wordt gestuurd door sensoren en heeft een chip in de romp die het zenuwcentrum vormt van waaruit alle opdrachten worden gegeven. Later volgen meerdere stappende of bewegende exemplaren waarbij Panamarenko steeds verder experimenteert met de besturing, het stapmechanisme en de aandrijving.

Panamarenko’s very first Archaeopterix (1989) was a chicken-like bird that is able to walk around autonomously powered by built-in photoelectric cells – Allereerste Archaeopterix van Panamarenko (1989), een kip-achtige vogel die in staat is om autonoom rond te lopen, aangedreven door ingebouwde foto-elektrische cellen

In een collage die in 1965 wordt opgenomen in het eerste nummer van Happening News staat al te lezen: “Learn to imitate the flight of birds.” Tijdens een van de eerste tentoonstellingen in de Wide White Space Gallery laat Panamarenko een schreeuwende toekan in een kooi opdraven.

De gevederde vrienden zullen tot op de dag van vandaag nauwelijks van zijn zijde wijken. In de Biekorfstraat 2, de legendarische locatie in de Seefhoek waar Panamarenko van 1970 tot 2003heeft gewoond en gewerkt, laat de kunstenaar zich omringen door verschillende papegaaien, een toekan en een duif. De gevel van zijn huis wordt zelfs uitgerust met een goudkleurige erker in glas en lood, gevuld met tropische planten en bedoeld als volière voor zijn vogels. Tijdens een reis naar Peru gaat hij in het Amazonegebied op zoek naar de hoazin, waarvan de jonge vogels klauwen aan hun vleugels hebben en die treffende gelijkenissen vertoont met de archaeopteryx. Deze fascinatie van Panamarenko voor vogels komt voort uit een unieke combinatie van verwondering, respect en vriendschap.

Panamarenko Universum at MHKA, 22 March 2015

MHKA en de aparte relatie met Panamarenko

Met Panamarenko Universum brengt het MHKA bijna tien jaar na de retrospectieve in het KMSK in Brussel een unieke overzichtstentoonstelling die niet zo veel mogelijk werken of materiaal wil tentoonstellen, maar wel een teken wil geven van de verzamelbeurt die het museum heeft ingezet. Hierbij tracht het M HKA ook af te vragen welke werken in welke samenhang een ruggengraat voor Panamarenko’s oeuvre kunnen vormen.De gepresenteerde werken laten ons mee in de gedachtengang van Panamarenko voeren. In dat opzicht is de tentoonstelling geslaagd en wekt het in de toeschouwer een verlangen naar meer. Ook zijn de tentoonstellingen in de verdiepingen er boven het bezoek waard en geven die een gevoelen van een verbondenheid met de geest van de creatieve Antwerpenaar. Met de tentoonstelling Op de bodem van de hemel wordt een brug gevormd tussen de twee figuren die Ricardo Brey in zich verenigt: aan de ene kant de historische kunstenaar op een cruciaal moment in de geschiedenis van de Cubaanse kunst, en aan de andere kant de kunstenaar die woont en werkt in Vlaanderen.

Na zijn vertrek uit de stad Antwerpen heeft hij zijn vroeger woonhuis geschonken aan het M HKA en hebben zij de taak op zich genomen om het te ontmantelen en te renoveren. Tijdens de werken stellen Luc Deleu en Panamarenko voor om een helikopterplatform op het huis te bouwen, als mogelijke landingsplaats voor bezoekers, als permanente verbinding met het luchtruim en als een essentieel kenmerk van een hedendaags monument: dat het zichtbaar is via Google Earth.

De tentoonstelling Panamarenko Universum is nu een volgende stap in dat duurzame engagement van een Antwerps museum voor een sleutelkunstenaar uit die stad. Waar de uitdaging in het tot een publiek monument maken van de Biekorfstraat lag in de complexiteit van de periferie van dit oeuvre, focust het M HKA met Panamarenko Universum nu op de kern ervan.

Net zoals bij zo vele Vlaamse kunstenaars besteedde de kunstscène weinig energie aan het scheppen van een zingevend beeld rond Panamarenko’s oeuvre. Hij was vooral een ‘rare kwiet’ met magische sculpturen. De retrospectieve Panamarenko Universum wil niet zo veel mogelijk werken of materiaal verzamelen – het M HKA heeft hoe dan ook méér materiaal dan het kan tonen – maar zich wel afvragen welke werken in welke samenhang een ruggengraat voor Panamarenko’s oeuvre kunnen vormen. Voor het eerst wordt een thematische en chronologische structuur aangebracht in de veelheid aan tuigen en toestellen die Panamarenko tussen 1965 en 2005 maakte. Op die manier wil Panamarenko Universum een helder en tegelijk gevarieerd beeld neerzetten van Panamarenko’s indrukwekkende oeuvre. en daarin is zij geslaagd en weet ons geboeid mee te laten voeren in de magische denkwereld van deze veelzijdige kunstenaar. Dit is dan ook een tentoonstelling dei een aanrader is voor jong en oud.
Gaan zien dus!

New ways to lift man into the air (and far beyond) – Nieuwe manieren om de mens in de lucht te tillen (en ver daarbuiten) Panamarenko Universum 22/03/2015

– Tekst MKHA, Hans Willemse, Bart De Baere en Marcus Ampe

Foto’s: Marcus Ampe

Engelse versie: English version: An eye on artist and visionary strange fellow Panamarenko

+++

Related articles

• The Zeppelin Earns a Fearsome Reputation, 1915 (blogs.scientificamerican.com)
  Airships with rigid frames were developed by Count Ferdinand von Zeppelin of Germany starting in the late 19th century. He had envisaged them being used in a viable business for mail delivery, fee-paying travellers and sight-seers—and also for military use.After the Great War broke out, pleasure flights were set aside and Zeppelin fleets were co-opted for military or naval use. Any new weapon system, though, comes with questions about what it can really do in battle and whether it is useful enough to justify its expense and risk.
• Panama is Still the Easiest Place to Obtain Residency [Until This Happens…] (financialsurvivalnetwork.com)
  Panama is Still the Easiest Place to Obtain Residency [Until This Happens…] by Simon Black I’m starting to feel like a proud uncle. I flew in to Panama yesterday afternoon and thought, “look at how much you’ve grown!” Things were so different the first time I came to Panama in 2004.
• Camera Obscura at War, II–Zep Buster (longstreet.typepad.com)
  The camera obscura itself didn’t move, and the relatively small occulus offered not that big a range of sky to work with. But that said the weapon was an ingenious and simple mechanism, an early and primitive semi-machine-directed anti-aircraft gun.  There is no mention of whether or not any of these were actually deployed, and compared to the AA guns that actually appeared in the first and second yer of the war, this attempt looks a little antiquated for the time.
• Brussels – Public Art
  For 3 months, from the 21st April to 15th July 2010, the exposition “Nuestros Silencios” is located at Avenue de la Toison d’Or, in the heart of Brussels. The Mexican artist, Rivelino’s exposition is an integrated part of the festivities organised for the bicentennial anniversary of Mexico’s independence.
• Rogier Van Der Weyden Rarities, Together in SpainRogier Van Der Weyden Rarities, Together in Spain
  Art historians agree on the greatness of early Netherlandish artist Rogier van der Weyden, but they tend to disagree about what he actually painted. Of the 25-odd surviving works now generally attributed to van der Weyden, historians are certain about only three. Now, those three works will be brought together for the first time when Madrid’s Prado Museum opens its landmark show about the artist today.

  “Rogier van der Weyden” will unite the recently restored painting “The Crucifixion,” part of the collection of the former royal residence of El Escorial, 30 miles from Madrid, with the Prado’s “The Descent from the Cross,” moved for the first time in decades from its home in a lower-floor gallery. The “Miraflores Triptych,” from the Berlin State Museums’ Gemäldegalerie, will join the two large panel paintings.

• The Forgotten Artifacts Of Communist East Germany
  In 1990, in the thick of the political and social upheaval that reunited East and West Germany, the citizens of East Germany were busy throwing out their things. Over the course of the year, East Germans tossed an average 1.2 tons of trash per person, as a new book on the design history of the German Democratic Republic describes. Beyond the Wall: Art and Artifacts from the GDR is an exhaustive, though not comprehensive, catalog of the country’s graphic and product design.

  Its author, Justinian Jampol, is the founder and executive director of the Wende Museum in Los Angeles, an institution dedicated to preserving Cold War artifacts and history. (The museum’s name comes from the German term for the reunification of East and West Germany, “Die Wende.”) He has been collecting surviving artifacts from East Germany since the mid-1990s. These objects, Jampol warns, are not some kind of “totalitarian kitsch,” but a viewfinder through which to understand and interpret recent history, nationalist commemorative plates and busts of Lenin and all.