Dichtbij zijnde kernoorlogen

Op 27 oktober 1962 dacht men dat er een kernoorlog voor de deur stond. Nog nooit was het er zo dicht bij geweest.

De etnische Rus en een overtuigd communist Nikita Sergejevitsj Chroesjtsjov die door het Presidium opzij wenste gezet te worden als partijleider, maar er toch in slaagde om premier te worden op 27 maart 1958, na een serie langdurige en complexe manoeuvres.

Het verhaal is bekend: om een fatale clash tussen de grootmachten te vermijden besloten toen zowel de Amerikaanse president John Kennedy als de Sovjetleider Nikita Chroestsjov tot de-escalatie: de schepen met kernwapens voor Cuba maakten rechtsomkeert, een nucleaire catastrofe was op de valreep vermeden.{Oekraine een uitweg uit de oorlog}

Ook al mocht het pas 30 jaar later blijken hoe dicht we toen bij de rand van de afgrond hebben gestaan, dachten velen dat het daarna niet meer mogelijk zou zijn, om dat iedereen wel dacht dat het dan met de aarde zou gedaan zijn. Velen, met mij, vreesden echter dat het gevaar helemaal niet geweken was en dat wij een halt moesten toeroepen aan het mogelijk kerngebruik. Meer dan eens gingen wij de straat op om onze stem tegen het atoomarsenaal te laten horen.

Wij snapten ook dat het aan de grote leiders zou liggen om een juiste richting te kiezen. De Amerikaanse president John F. Kennedy stond onder militaire druk, maar wist toch zijn koelbloedigheid te bewaren en tegen de stroom in te roeien. Robert McNamara, als minister van Defensie, had tot zijn ontzetting vernomen dat er al 162 kernkoppen op Cuba waren en dat Fidel Castro van Nikita Chroesjtsjov (Chroestsjov) het fiat had gekregen om ze in het geval van een Amerikaanse invasie op het eiland te lanceren.

Generaal Curtis Le May die later berucht zou worden met zijn advies om Vietnam naar het stenen tijdperk te bombarderen was woest omdat de president de kernaanval tegen Cuba had afgeblazen. {Oekraine een uitweg uit de oorlog}

De Sovjetleider Nikita Chroestsjov schokte de Sovjet gedelegeerden van het 20e partijcongres op 25 februari 1956, door te wijzen naar de gevaren voor de gemeenschap met wat er gebeurde rond de Sovjet-Russisch politicus die in de jaren 1920 dictatoriale macht verwierf over de Sovjet-Unie en deze tot zijn dood in 1953 bleef behouden. In zijn toespraak getiteld Over persoonsverheerlijking en de gevolgen ervan leverde Chroestsjov kritiek op de cultus rond Stalin, die hij terecht beschuldigde van massamoord tijdens de Grote Zuiveringen. In een systeem waar men meer voor gelijkheid van mensen gaat, hoort zulk een groteske persoonsverheerlijking helemaal niet thuis. Door zijn toespraak, die oorspronkelijk geheim was, maakte Chroestsjov zich onbemind bij de conservatieve stroming in de Partij. De toespraak raakte desondanks toch in ruime kring bekend. In Poznań in Polen leidde dit tot protesten die ontaarden in de Hongaarse Opstand. Op 4 november 1956 viel het leger op bevel van Chroesjtsjov Hongarije binnen en sloeg de opstand, met veel slachtoffers neer. Dit leidde tot veel ontevredenheid in het Warschaupact dat als reactie op het toetreden van de Bondsrepubliek Duitsland tot de NAVO ondertekend werd door de Sovjet-Unie, Albanië, Bulgarije, Roemenië, de DDR, Hongarije, Polen en Tsjecho-Slowakije.

Als 14-jarige had hij al een sprekend gezicht, dat duidelijk maakte dat men niet had te sollen met hem.

Nu is het weer een persoonsverheerlijking en een toenadering tot een aansluiten bij de NAVO dat tot beroering komt zorgen. Diegene die nu verheerlijking wil opeisen is de demagoog en dictator Vladimir Poetin, die er in enkele jaren in geslaagd is alle macht naar zich toe te trekken en zij die tegen hem zijn te laten doen verdwijnen.
Hij, die in Leningrad (nu Sint-Petersburg) geboren is en geregeld geslagen werd door zijn autoritaire vader, maar verwend door zijn moeder Maria, die hem liefkozend “Volodja” noemde, werd toch snel bekend als een opvliegend vechtersbaasje en straatboefje die totaal geen tegenspraak duldt, en zij die andere woorden willen gebruiken voor activiteiten die hij laat uitvoeren hardhandig laat duidelijk maken dat er geen tegenspraak gewenst wordt.

Poetin in KGB-Uniform (ca. 1980)

Bij de KGB heeft hij de knepen van het vak geleerd en eind de jaren 90 kon hij in Tsjetsjenië een voorproefje krijgen wat men kon doen om de macht te verzekeren en domein te winnen. Daar zette hij namelijk de eerder begonnen strijd voort met als gevolg de verwoesting van steden en dorpen en een groot aantal doden en gewonden.

Dat Nikita Chroesjtsjov, de Krim aan de Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek overgedragen had, bij wijze van gebaar van vriendschap tussen het Russische en het Oekraïense volk, was volgens Poetin, een grote stommiteit die moest recht gezet worden.  Met de annexatie van de Krim op 18 maart 2014 plaatste Poetin zich terug op het wereldtoneel en kon hij in eigen land lof verkrijgen dat hij dat schiereiland terug aan Rusland had gegeven.

Als president van de Russische Federatie gaf hij te kennen dat men terug moest gaan naar de Grootmacht Rusland, zoals deze voorheen onder de USSR bestond. Het uiteenvallen van de Sovjet-Unie is door hem omschreven geworden als

‘de grootste geopolitieke tragedie van de 20e eeuw’.

en hiertoe zou de verovering van de Krim slechts het begin zijn.

Vermoedelijk stootte het hem ook tegen de borst dat in het Memorandum van Boedapest van 1994 werd vastgelegd dat Oekraïne in ruil voor de kernwapens een soevereiniteitsgarantie kreeg van de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Rusland en dat Oekraïne ook het Non-proliferatieverdrag van kernwapens ondertekende.

ties in Donetsk in 2014

Vlag van Volksrepubliek Donetsk.

Poetin wreef in zijn handen toen op 11 mei 2014 pro-Russische separatisten in de Donbas (Oost-Oekraïne) er in sloegen de onafhankelijkheid uit te roepen van de zelfverklaarde volksrepublieken Donetsk en Loegansk, die dan samen de confederatie Nieuw-Rusland konden vormden. Het kwam tot een gewapende strijd tussen het Oekraïense leger dat werd geholpen door paramilitaire troepen en de door Rusland gesteunde separatisten.

Europa legde wel enkele matige en onvoldoende maatregelen op om de Russische Federatie op andere gedachten te brengen, maar Poetin wilde van geen terugtrekken weten. Integendeel voelde hij zich gesterkt om de Russische bevolking te laten weten dat hij de Oekraïners uit de macht van de Nazi’s en Amerikanen wilde bevrijden. Maandenlange pro-westerse protesten in Oekraïne, die op 21 november 2013 begonnen waren, naar aanleiding van het opschorten van de ondertekening van de associatieovereenkomst tussen Oekraïne en de Europese Unie door de pro-Russische Oekraïense president Viktor Janoekovitsj, werden toch gevolgd door de in voege treding in 2017, die een verplichting inhield voor beide partijen om een geleidelijke convergentie te bevorderen met betrekking tot het Gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid, het Europees Defensieagentschap. Die verplichting tot ratificatie, uitvoering en/of het overwegen partij te worden bij een groot aantal verdragen, zette zulk kwaad bloed bij Poetin dat de brug was overschreden en het tijd werd om drastisch in te grijpen.

Kiev beschuldigde in april 2014 Rusland al dat het de Derde Wereldoorlog wilde ontketenen en als wij de situatie nu bekijken zou het gerust kunnen zijn dat wij daarnaar aan het evolueren zijn.

Op 24 februari kondigde Poetin een ‘speciale militaire operatie’ aan om Oekraïne te ‘demilitariseren en denazificeren, waarop de Oekraïense president Volodymyr Zelensky niets anders mogelijk zag in een reactie de staat van beleg en een algehele mobilisatie af te kondigen.

In november vorig jaar zorgde generaal Milley voor ophef toen hij in een toespraak tot de Economic Club of New York opperde dat een militaire overwinning voor geen van beide partijen mogelijk is en dat de winter een venster van mogelijkheden opende om onderhandelingen te beginnen.

Chairman of the Joint Chiefs of Staff, Gen. Mark A. Milley. Foto Wikicommons

Aan de kant van de realisten staat Milley niet alleen. In Duitsland sprak brigadegeneraal buiten dienst Erich Vad onlangs in Berlijn de 50000 vredesbetogers toe die gevolg hadden gegeven aan de oproep van de bekende feministe Alice Schwarzer en Sahra Wagenknecht, fractieleidster van die Linke in de Bundestag. Vad was defensie-adviseur voor Angela Merkel. Hij stelt vast dat de oorlog in Oekraïne is vastgelopen in een loopgravenoorlog te vergelijken met Wereldoorlog I en dat alleen onderhandelingen een uitweg kunnen bieden. {Oekraine een uitweg uit de oorlog}

Maar van degelijke onderhandelingen lijkt er niet veel in huis te komen. Terwijl Russen en Oekraïners zich tegenover elkaar ingegraven hebben in loopgraven en zich in de kapotgeschoten gebouwen verschuilen, blijven ze nu en dan op te trekken en dan weer terug te trekken, terwijl zij eigenlijk ter plaatse blijven trappelen. Het lijkt er op dat in deze stellingenoorlog Poetin niet van plan is het onderspit te delven. Het aantal oorlogsslachtoffers kan hem geen moer schelen. Maar zijn naam moet hoog gehouden worden en iedereen rondom hem moet weten dat er geen tegenspraak geduld wordt en er van terugtrekking geen sprake kan zijn.

Meermaals gaf Poetin te kennen dat hij niet zal terugschrikken om nucleaire wapens te gebruiken. In het begin dacht het Westen dat hij gewoon blufpoker aan het spelen was. Maar wij moeten nu toch anders tegen die geestelijk zieke man aankijken.

Niet alleen

zitten we op een hellend vlak naar een directe oorlog tussen Rusland en de NAVO; een oorlog die bovendien moeilijk onder de nucleaire drempel te houden zal zijn. {(De Morgen 20 februari 2023) – Oekraine een uitweg uit de oorlog}

Hoewel de planners van de VS en de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) zich lange tijd hebben voorbereid op een grootschalig conflict met Rusland, heeft deze oorlog in Oekraïne een unieke reeks omstandigheden gecreëerd, die volgens sommigen een meer beperkte Russische aanval aannemelijk maken. De denktank RAND Corporation die nauw verbonden is met het Pentagon neemt de nucleaire dreiging in tegenstelling tot de Europese leidinggevende politici wel degelijk zeer ernstig, omdat het Kremlin deze oorlog als een nagenoeg existentiële bedreiging beschouwt. Wij mogen ook niet vergeten dat zoals de oorlog nu aan het evolueren is er al een hele tijd vele slachtoffers vallen, aan beide kanten, maar weinig vooruitgang wordt geboekt, door geen één van beide partijen.

Het zijn juist de herhaalde tegenslagen van de Russische troepen aan het front en de limieten aan conventionele capaciteit die Poetin ertoe zouden kunnen aanzetten als ultiem middel naar kernwapens te grijpen. En dat is iets wat wij niet uit het oog mogen verliezen.

Voor Tom Sauer van de Universiteit Antwerpen, specialist in kernwapens en ontwapening, kan het scenario er als volgt uitzien:

Poetin beveelt bij wijze van waarschuwing een ondergrondse kernproef (niet meer gebeurd sinds de jaren 80),
in een tweede fase volgt een bovengrondse kernproef (niet meer gebeurd sinds de jaren 60)
en in het meest extreme scenario zet hij een tactisch kernwapen in op het slagveld.

 Tactische kernwapens hebben vele keren de vernietigingskracht van de bommen op Hiroshima en Nagasaki.

In het lange rapportAvoiding a Long Waroverloopt de RAND Corporation de mogelijke scenario’s die een einde kunnen maken aan de oorlog in Oekraïne.

Eén ervan is een verpletterende overwinning van één van beide partijen, maar deze optie is zo goed als uitgesloten:

Het is fantasie te geloven dat Oekraïne in staat zou zijn de Russische capaciteit om oorlog te voeren uit te schakelen. Omdat ook Rusland niet in staat is een absolute overwinning te behalen is een onderhandeld einde de enige optie.

Dat kan in de vorm van een bestand, zonder politieke regeling van het conflict – een bevriezen van de huidige frontlijn naar het model van Korea. Maar een duurzame vrede is alleen mogelijk als de politieke kwesties die aan de basis van het conflict liggen in een overeenkomst worden geregeld.

Dat veronderstelt toegevingen – wellicht pijnlijke toegevingen – aan beide kanten. Dat dit moeilijk maar niet onmogelijk is heeft het recente verleden bewezen.

Eind maart vorig jaar stonden luidens hetIstanbul communiqué beide partijen dicht bij een vergelijk na onderhandelingen onder Turkse bemiddeling. Het akkoord werd getorpedeerd onder druk van het Westen. De Britse premier Boris Johnson trok naar Kiev om Zelenski ervan te overtuigen niet te praten maar door te vechten tot de eindoverwinning. Ook de voormalige Israëlische premier Naftali Bennett verklaarde dat zijn poging tot bemiddeling werd afgeblokt door de Verenigde Staten en de Westerse bondgenoten. {Oekraine een uitweg uit de oorlog}

Voor de Russische inval was het de VS die aanstuurde op een ‘hete verstandhouding’ waarna in samenspraak bepaalde Westerse leiders het niet slecht vonden moest Oekraïne gestimuleerd worden om niet toe te geven aan Rusland. Met wapenleveringen zouden Westerse bedrijven dan voldoende winsten kunnen maken, ook al zouden burgers de gevolgen van die oorlog wel in beurs moeten gaan ondervinden. Het is wel zo dat de nu voortgaande wapenleveringen door het Westen ook als drukmiddel voor Oekraïne zullen kunnen gebruikt worden om toch te gaan overwegen om naar de onderhandelingstafel te gaan.

Men zal uiteindelijk het diplomatieke pad moeten gaan bewandelen. Eveneens zal iedereen moeten inzien dat het grijpen naar alsmaar sterkere wapens ook geen oplossing zal zijn. Het meest verkeerde zou dan uitmonden in de allersterkste wapens welke een ongehoorde vernietigingskracht hebben en waarvan wij de langeduur gevolgen nu al zeer goed van kennen.

In ieder geval weten behalve Poetin alle andere wereldleiders dat het grijpen naar kernwapens geen oplossing zal zijn.