Marx, het Volk, Religie, Christendom en verwrongen ideeën

Volgens sommigen is religie een uiting van de meest fundamentele angst en het lijden van de mens, namelijk het bewust zijn van de menselijk historische existentie. Het heeft natuurlijk daar veel mee te maken. Anderzijds is de religie ook dikwijls oorzaak geweest van angst maar heeft het ook veel houvast kunnen geven aan meerdere mensen.

Zoeken of toevlucht voor houvast

Sommigen die nooit in iets hogers of iets buitenwezelijks wensten te geloven en een ongeluk of iets zeer ernstigs in hun leven meemaakten zochten daarna hun toevlucht tot één of andere religie of godsdienst, maar kwamen meestal tot het bewustzijn van een Opperwezen of God.

Religie biedt niet alleen houvast aan mensen die gebukt gaan onder de sociale omstandigheden. Ook mensen die geen last ondervinden van de sociale omstandigheden vinden in religie kracht om te leven. Men zou dus kunnen zeggen dat Religie dus niet alleen een protest tegen de sociale omstandigheden is, maar een protest tegen het gehele leven.

Relatie tussen Religie en Geluk

Niels Hagen, Student Wijsbegeerte Universiteit Utrecht, neemt de relatie tussen religie en het geluk van het volk en Karl Marx zijn zienswijze onder de loep.

De jonge Duitse denker Karl Heinrich Marx

De Duitse denker Karl Heinrich Marx hield zich bezig met de klassenstrijd maar vond ook dat de strijd in de innerlijke mens ook wel door zijn hersengolven of hersenspinsels rond het tastbare en niet-tastbare plaats grepen. Graag had hij dat de mens het illusoire geluk opzij kon zetten om het werkelijke geluk te vinden. Voor hem was de vraag om illusies over hun voorwaarde of conditie te verlaten een vraag om een toestand te verlaten die illusies vereist.

Wie weet heeft er een conflict geheerst in het gezin Marx doordat zijn vader wegens beroepsomstandigheden zich moest laten dopen en aansluiten bij de Gevestigde Evangelische Kerk waar ook Karl Marx op zesjarige leeftijd werd gedoopt.

Zelfopoffering

In zijn vroege geschriften kunnen wij zelfs een devotie en een verlangen tot zelfopoffering voor de mensheid ontwaren. In dat opzicht is hij trouw gebleven aan zijn roeping welk tot gevolg had dat hij niet bepaald rijk werd en soms zelf in armoede moest leven.

Zijn ontmoeting met Georg Hegel‘s Pruisische staatsfilosofie en zijn aansluiting bij de meer links denkende groep jong-Hegeliane en was een omzetting van tegenstand of haat tegen een gedachte tot een idool.

English: The portrait of G.W.F. Hegel (1770-1831); Steel engraving by Lazarus Sichling after a lithograph by Julius L. Sebbers. (Photo credit: Wikipedia)

Fantasieën

Lid geworden van de vereniging rond de filosoof-theoloog Bruno Bauer nam hij de gedachte over dat de Evangeliën geen historische berichtgevingen of verslagen zouden zijn maar menselijke fantasieën, die zouden ontsproten zijn aan de menselijke nood {Kritik der Evangelien und Geschichte ihres Ursprungs, Bruno Bauer}. In zijn ‘Kritische Darstellung der Religion des Alten Testaments’ verklaarde hij ook de Bijbelse wonderen in rationele termen. In Christus und die Caesaren (1877) beargumenteerde  Bauer dat de Jezus-figuur een fictieve tweede-eeuwse samensmelting is van Joodse, Griekse en Romeinse theologische opvattingen, en daarmee dus een mythe.

Spreekbuis

Op verzoek van Mozes Hess gaat Marx in om medewerker te worden van het blad waar ook Bruno Bauer voor werkt. In het zelfde jaar 1842 wordt Marx hoofdredacteur van de spreekbuis voor jonge kooplieden, bankiers en industriëlen.

Het rebellerende in Marx was al naar voor gekomen in 1835 toen hij nog in Bonn studeerde en zich tegen de aristocraten had verzet. De Pruisische regering die de jonge radicalen van de universiteiten verstootte hielp er niet aan om tot andere zinnen te komen.

Filosofie en Theologie

Marx zijn thesis van 1841 waarin hij een analyse maakte van het Hegeliaans denken tegenover de filosofieën van Democritus en Epicurus. Daarin vinden wij ook een verwijzing naar Prometheus die alle goden haatte, dat deze als een martelaar op de kalender van de filosofie hoorde aangeduid te worden.

Toen werd er al de vraag gesteld: is niet ook de zin: “God is niets,” een uitspraak van de religie?

De Jonge Bruno Bauer, inspiratiebron

Toen nam men aan dat Bauer de evangelische geschiedenis als onderwerp, d.w.z. het Bijbelse Christendom, of liever de Bijbelse theologie, de Christelijke Geloofsleer en Het Leven van Jezus van Strauß onder ogen nam. Men vond toen ook dat men dat ook onder de titel van de Christelijke Geloofsleer kon rangschikken, dus het dogmatische christendom of liever de dogmatische theologie.
Volgens Bauer staat de wereld bij Ludwig Feuerbach nog steeds op het standpunt, dat het Wesen des Christenthums inneemt, want zijn Filosofie der Toekomst met haar materialisme, was al in het Wesen des Christenthums doorgebroken. Feuerbach zegt zelf, dat het bij hem alleen maar gaat over de vernietiging van een illusie. Bauer verwijt Feuerbach dat deze de substantie niet te gronde wil richten maar “het goddelijke” laat blijven bestaan, omdat hij het “moet laten blijven bestaan,” “anders zou hij niet eens de natuur en mens kunnen laten blijven bestaan.” Vanzelfsprekend niet deze vertheologiseerde mens en dat spook van een natuur. Maar wat hangt er dan van hen af? Waarom zouden mens en natuur moeten blijven bestaan? Feuerbach kan niet loskomen van de religieuze categorie; hij kent alleen het “atheïsme, en komt daarom niet van God los.

De projectietheorie van Ludwig Feuerbach

Innerlijkheid en Wezenlijkheid

Duidelijk is er in die tijd een tweespalt tussen het zoeken naar het innerlijke Ik en de wezenlijkheid van de mens. Alleen de opheffing van de tweespalt tussen een wezenlijk en onwezenlijk Ik — de vergoddelijking, d.w.z. de positie, de erkenning van de hele mens, van top tot teen ligt op tafel.

Wordt soms niet aan het eind uitdrukkelijk het goddelijke van het individu, als het opgeloste geheim van de religie uitgesproken? Luidt het zelfs niet: “eten en drinken is een goddelijke handeling?” Is eten en drinken soms een handeling van een idee, van iets abstracts? Het enige geschrift, waarin het motto van de huidige tijd, de persoonlijkheid, de individualiteit, niet langer een loze kreet is, is juist het “Wesen des Christentums,” want de positie van het individu is slechts de negatie van God (van het abstracte, oneindige wezen als het ware wezen) en de goed getroffen betekenis van individualiteit, gewoon zinnelijkheid. {Bauer}

Substantie, soortwezen en goddelijkheid

Voor Bauer is ongetwijfeld de positie van het individu alleen maar het ontkennen van God, maar ook en vooral het ontkennen van God als substantie, als soortwezen, dat de mens als mens in zijn bezit heeft, wat de “God der mensen,” als zinnelijkheid, wat de verharde en versteende substantie, de fantastische uitdrukking voor God is, — en niet alleen de ontkenning, maar de volledige opheffing, vernietiging en wegvaging betekent van alle transcendentie, hoe je dat ook moge noemen en wat het ook moge zijn.

Het moeilijke is dat in het Christendom in de 4° eeuw een toegeving aan de machtshebbers is gedaan waarbij de leraar en profeet Jezus (Jeshua) uit Nazareth werd vergoddelijkt.  Van die periode heerst het onbegrip van het ‘goddelijke’ en de hoedanigheid van het wezen van iets. De persoonlijkheid en haar verwantschap met anderen, die niet langer volgens het gebruikelijke taaldenken werd gevolgd maar een eigen persoonlijk leven ging leiden waarbij die ‘goddelijkheid’ bijna een “zinloze loze kreet” werd, in tegenspraak met verschillende andere uitspraken in de Heilige Geschriften.

De zinnelijkheid van Feuerbach daarentegen, die de goed getroffen betekenis van de individualiteit zou hebben moeten zijn in de tijd van Marx was niets anders dan, in tegenstelling tot Max Stirner of Johann Caspar Schmidt, de ene kant van de substantie van Spinoza. Terwijl Stirner het op zichzelf staande Ik, het tot het uiterste doorgevoerde “denken,” dat attribuut van de substantie, tot aanvoerder heeft gekozen, komt Feuerbach aan met het andere, “de uitbreiding” en voert die opnieuw in, in de vorm van de “zinnelijkheid.” {Bauer} De staat van het individuele bewustzijn en het individuele ego waren in de 19° eeuw met Stirners concept van de “Einzige” veel besproken onderwerpen.

Bruno Bauer op latere leeftijd

Bauer ergert zich dat voor Feuerbach het individu het absolute, d.w.z. ware, werkelijke wezen is, terwijl hij dit niet wil toegeven.

Onkwetsbaarheid en veronachtzaming

Het wezen van de religie bestaat volgens Baurer nou juist uit het feit dat het uit een klasse of soort een uniek individu kiest en dat als heilig en onkwetsbaar tegenover de andere individuen plaats. Om die reden moest de Joodse man, zoon van Maria en Jozef wel worden verhoogd tot een opperwezen. Uitsluitend en alleen deze mens, deze “unieke mens,” deze “onvergelijkbare,” waarvoor men in Jezus Christus de ideale figuur vond kon doorgaan als ‘God‘.

Alleen door het afzonderlijke individu niet minder dan hem toekomt, maar ook niet meer, toe te kennen dan het toekomt kan men zich bevrijden van de ketenen van het christendom dat met de jaren vergroeid en vervormd door menselijke leerstellingen en allerhande dogma‘s die moesten gecreëerd worden om toch maar de leerstellingen te doen kloppen. Men veronachtzaamde de totale inhoud van de 66 boeken die samen de Bestseller aller tijden zou blijven.

Uitgaan van verkeerde Veronderstellingen

De religie met in het bijzonder het Christendom is juist door die menselijke regelgeving misvormd geraakt doordat men weigerde de dingen te nemen zoals ze zijn. De ontkenning van bepaalde individuen heeft het voor de mens moeilijk gemaakt om ook tot de erkenning van zijn eigen ik te komen.

De wet van het intellect kan vervormd worden als men uitgaat van de verkeerde veronderstellingen en als men ook doelbewust de gegevens geweld aan doet.

Kleinburgerlijkheid

Feuerbach vervult volgens Bauer met zijn liefdesevangelie het christelijke evangelie, maar dat is dan gezien uit het perspectief van de inde 4° eeuw gevestigde leugen. Echter ziet Feuerbach nog wel de kern van dat christendom: de liefde. Daar komt hij dan in botsing met Bauer en Marx die de liefde als “het oer-kleinburgerlijke” van de mensheid, de voltooiing van de gemoedszaligheid, het hoogtepunt van de lediging en uitholling van de mens aanschouwen. In de mens heerst er een voortdurende strijd die getuigd van zijn zwakte. De onevenwichtigheid en radeloosheid van de mens in en met zichzelf: de behoefte om iemand anders dan zichzelf te zoeken, boven zichzelf uit te stijgen, brengt de liefde voort. Voor hen is het een bewijs dat de mens zichzelf niet kan bepalen, maar van buiten, door en voor iets anders bepaald wordt. “Zij is het objectief gekwalificeerde en geformuleerde gebrek aan zelfbewustzijn en persoonlijkheid. Ze is het teken, dat de mens geen eigen wil heeft, d.w.z. dat hij geen mens is”, volgens Bauer.

Liefde tot in de dood

Indien mensen zouden beseffen dat Jezus zelf iemand zodanig lief had dat hij zijn leven er voor wou geven. Zoals liefde zichzelf moet overgeven en opgeven wenste de Joodse man Jezus door en dood te gaan met die liefde die zoals een ononderbroken offerfeest moet zijn. Hiervoor was hij dan ook bereid om een Zoenoffer aan te bieden voor de gehele mensheid, omdat hij ook die mensheid lief had. Voor de liefde moet alles, wat de mens tot mens maakt, uiteenvallen en “hoog omhoog geheven op slavenschouders verkondigt zij dan de alleenheerschappij der — willoosheid.” Jezus zegt dan niet tot zichzelf, maar tot iemand anders, namelijk zijn Vader in de hemel: “Niet mijn, maar Uw wil geschiede.” De bruid van Korinthe spreekt de huiveringwekkende woorden uit, waarmee het verschrikkelijke misdrijf van de liefde tegen de vrijheid wordt onthuld:  “Offers vallen hier Noch lam noch stier, Maar mensenoffers ongehoord!” Die Jezus van Nazareth wordt zo als onschuldige  het ultieme Zoenoffer en Lam van God en stierf werkelijk aan een paal.

Ingeworteld Egoïsme

Voor Bauer is het duidelijk dat als men geen religie heeft dat men alleen aan zichzelf denkt. In wezen is het namelijk ook zeer duidelijk dat diegenen die in niets willen geloven, buiten alleen zichzelf, mensen zijn die zo voldaan zijn met zichzelf dat zij alleen daarmee genoegen kunnen nemen.

Door zich af te sluiten van anderen en zeker geen hogere personen hoger dan zichzelf te willen, lopen zij ook een gevaar minder aan anderen te denken.

De ware mens kan zichzelf genoeg zijn, maar al denkt hij dikwijls  hooghartig dat hij op zichzelf kan bestaan, vergeet hij dat hij steeds een onderdeel van een groot geheel moet zijn, waar hij echter slechts één van de kleinste deeltjes in die natuur is.

Sommigen zouden wel graag hebben dat zij het heft in handen hebben en dat zij door geen enkele hartstocht buiten de door hen gekozen zouden overvallen en veranderd worden. Liefst zouden velen in hun eigen droomwereld alles wat zij verlangen tot werkelijkheid zien worden. Een meerderheid van mensen wil zich zeker niet door anderen laten bepalen, maar bepaalt zichzelf uit zichzelf. “Hij luistert naar zichzelf en in dit naar zichzelf luisteren vindt hij de drang tot zelfbeschikking: hij handelt, terwijl hij alleen maar naar zichzelf luistert.” {Feuerbach}

Een demon zittend in de tuin – 1890 Mikhail Alexandrovich Vrubel (1856–1910)

Zelfzorg tot bevrijding

Natuurlijk is het zijn absolute voorrecht om door eigen kracht elke tweespalt in zichzelf en om zich heen in overeenstemming te brengen. Het is de mensheid gegeven om voor zichzelf te zorgen en zichzelf van alle boeien te bevrijden. Elk individu moet tot een mogelijkheid komen om zich te ‘ontketenen’ en ‘vrij’ te zijn. In tegenstelling wat velen geloven kan hij echter niet altijd vooraan staan en zelf de grootste zijn. Voor zichzelf kan hij misschien veel zijn en veel betekenen. Sommigen zien zichzelf dan ook graag als kernpunt van hun bestaanswereld. Daar kunnen zij door zichzelf, in zichzelf en met zichzelf de grootste zijn. Daarom is hij van geen enkele Jij, van geen enkele God en van geen enkel mens afhankelijk, — maar alleen van zichzelf.  In de Bijbel wordt heel duidelijk die verantwoordelijkheid bij elk individu gelegd, maar daar heeft de mens juist zo een angst voor. Om die reden hebben ook velen een duivelsfiguur voorgesteld die zij verantwoordelijk kunnen stellen voor die dingen die zij verkeerd zouden gedaan hebben. Maar in de Bijbelse taal is de Satan elke tegenstander van God, en geen demonische figuur die in een hel zou leven of in een vagevuur zou verblijven om daar mensen nog eens te tarten terwijl zij hier op aarde al zoveel moeilijkheden hadden moeten ondergaan. Voor God is het duidelijk dat met de dood er voor de zonde is betaald. Hij verwacht niet nog een boetedoening.

Mensen willen graag weten waar naar toe en zouden ook graag weten waar het leven hen naar toe brengt, maar ook waar de dood hen naar toe brengt. De Bijbel is over dat laatste heel duidelijk: de dode komt in het graf om daar te vergaan tot stof en as.

Geen hunkering naar doel

Volgens bepaalde 19° eeuwse filosofen wensten mensen niet te weten wat zij zouden worden. Volgens hen lag daar hun verlangen niet naar. “Hij stelt zich geen doel en hunkert ook niet naar een doel; want hij is op elk punt volmaakt, omdat hij is, wat hij kon worden en alleen maar kon worden, — mens. Iets anders dan mens, dan deze mens, kon hij helemaal niet worden, want voor hem bestaan geen andere omstandigheden, dan waarin hij geworden is, voor hem is er daarom geen ander pad, dan waarop hij gelopen heeft.”

“Daarover peinzen en over wat men geworden had kunnen zijn, als dit en dat enz. was gebeurd en voorgevallen, dat is nou — religie.”{Bauer}

Feuerbach en Bruno Bauer en de zijnen vallen in februari 1845 met ‘De Heilige Familie’ onder de kritiek van Marx en Engels te Brussel, waar Marx zijn intrek had genomen nadat hij zijn Pruisisch staatsburgerschap had afgezegd.

Eenheid, Tweeheid, Menselijkheid, Stoffelijkheid en Geestelijkheid

Voor Marx was er het bestaan van de menselijke geest naast het stoffelijke. Marx deelde Feuerbachs analyse van de religie als vervreemding, maar wierp hem en de andere materialisten voor de voeten dat zij geen revolutionaire consequenties uit hun gedachten trokken: “De filosofen hebben de wereld slechts verschillend geïnterpreteerd; het komt er op aan haar te veranderen.” {Marx, Stellingen over Feuerbach, 1845}

Marx die Hegel’s theorieën omdraait door de menselijke activiteit als motor van de geschiedenis te zien, en niet andersom, maakte verder een een synthese van Hegel, Feuerbach en de oude materialisten, en plaatste zichzelf zo buiten beide stromingen. Adam Smith, Proudhon en Saint-Simon mochten hem met Friedrich Engels geestelijk voeden, maar eigenzinnig als hij was voerde hij zijn eigen gedachten door met de zaden die deze denkers hebben kunnen bezorgen.

Karl Marx en zijn dochter Jenny voor 1864

En deze religie is de enige blijvende, tenminste zolang er niet maar een enkele “unieke” mens op aarde is; want zodra we ook maar twee mensen, als man en vrouw, hebben, hebben we ook religie. Twee, het verschil, is de oorsprong van de religie: het Jij, de God van het Ik, want zonder Jij besta Ik niet; Ik ben afhankelijk van Jij; geen Jij — geen Ik.”

Illusie, Religie en Geluk

Niels Hagen vraagt hij zich af of het opheffen van de illusie van religie daadwerkelijk het geluk van het volk bevordert. Om deze vraag te beantwoorden onderzoekt hij wat de relatie is tussen religie en het geluk van het volk. Voor hem is het doel van dit onderzoek om aan te tonen dat ook Marx religie niet uit de wereld wil verbannen. Marx wil de relatie tussen religie en het geluk van het volk verbreken. Deze breuk betekent een beperking van religie maar niet het afschrijven van religie. Ook is dar volgens mij één van de grootste misvattingen betreft het Marxisme of toch in ieder geval de gedachtegang van de leermeester.

Beperking bereik van religie

Marx wil het bereik van religie beperken om het volk tot het ware geluk te brengen. Hieruit concludeert Niels Hagen dat de relatie tussen het geluk van het volk en religie bestaat en dat deze volgens Marx moet worden opgeheven. Het verbreken van de relatie tussen religie en het geluk van het volk hoeft echter geen gevolgen te hebben voor religie zelf.

Als wij naar de verschillende volkeren kijken, met hun verscheidenheid van religies, zien  wij een algemene noemer, namelijk het geruststellende effect dat die religie moet beogen. Sommigen gebruiken de religie om hen gerust te stellen. Ook al brengt het niet altijd rechtstreeks de antwoorden hopen zij toch vele antwoorden in die religie te vinden.
Daar schuilt het gevaar dat antwoorden speciaal worden geschapen om die geruststellende antwoorden aan te bieden.
Anderzijds heeft men bepaalde religies die van oudsher bepaalde waarden en normen voorleggen waaraan mensen zich kunnen houden om hun leven het best te laten verlopen. Daar heeft de tijd, de geschiedenis, ondervinding gebracht die mensen kunnen waarnemen en aanvaarden of negeren.

Maaksel van de mens en zelfbewustzijn

Religie is volgens niet-godsdienstige kritieken gemaakt door de mens en niet andersom. Wel kan men zeggen dat de mensen religie in hun cultuur hebben laten vormen en zich hebben laten toe-eigenen. De religie is een vorm van verwording geworden naast de verzekering die het de mens kan bieden. Door die ‘sussende eigenschappen’ kan het de mens helpen  het aardse leven draaglijk te maken.

Het is echter onjuist om te stellen dat religie uberhaut de mens een verkeerd zelfbewustzijn geeft. Niet godsdienstigen vinden dat Religie een illusie is die uit de mens ontsproten is.  Elk dier en elke mens heeft een insticnct, waarbij dat logisch denken in de mens een ordening heeft geplaatst. Hierin heeft de mens ook keuzes gemaakt voor het bekijken van het groter geheel, het universum waarin hij vertoeft.  Ontegensprekelijk wil de mens zich kunnen plaatsen in de steeds veranderende wereld. Hierbij heeft hij ook een godsbeeld geschapen, of kan men de vraag stellen of dat godsbeeld over hem is gekomen doordat er een schepper van hemel en aarde het geheel beheert en Zijn gedachten laat over komen tot de mensheid. Door de steeds veranderende omstandigheden, waaronder de levensomstandigheden en de veranderende culturen zijn er verschillende gedachten naar voor gekomen die de mensen graag geordend zagen. Die ordening zou men ook de verwezenlijking van die religie kunnen noemen. Door de steeds veranderende sociale omstandigheden krijgt men ook het  ontstaan van meerdere religies.

Religieuze invloeden – de hersenen en religieuze ervaringen

Opium van het volk

Het zijn de invloeden die van uit alle richtingen op de mens afkomen die zijn denken doen sturen naar bevraging maar ook naar pogingen om antwoorden er aan te bieden.

Heen en weer geslingerd tussen de natuur, die alsmaar haar sterkte tegenover de mens laat zien, wil de mens toch nog veel zelf in de hand hebben. Hij heeft het niet graag dat hij moet onderdoen voor moeder natuur en voor de dingen die door de handelingen van andere mensen ook over hem komen. De mens wil zich zelf zeker plaatsen in het gebeuren rondom hem. Ook al vraagt hij een zekere standvastigheid vraagt hij ook om verandering, het liefst verbetering. Zo wordt die religie een protest tegen die omstandigheden die sterker dan de mens zelf zijn. Religie is een protest tegen het aardse lijden. In die mate kan men dan ook aannemen dat meerderen zeggen dat religie de drug is die de sociale omstandigheden dragelijk maakt. Volgens Marx is religie dan ook het opium van het volk. Van, omdat het volk het opium, religie, zelf produceert.

Sentiment van de wereld

Zoals Russel Moroziuk terecht aan geeft is Marx voorstelling van religie te beperkt. Moroziuk stelt dat wanneer Marx schrijft dat religie de zucht van het onderdrukte schepsel is, deze zucht voortkomt uit de gevoelens en ervaringen van de ontoereikendheid van de huidige menselijke historische existentie. {Moroziuk, “The Role of Atheism in Marxian Philosophy” in Studies in East European thought, Volume: 14, Issue: 3-4 (September 1, 1974), p. 205.}

Volgens hem en Niels Hagen is religie het sentiment van een harteloze wereld, oftewel de essentie van een wereld van illusie, waarin geen plaats is voor sentiment.

Angstbeelden in de religieuze gedachte met demonen – middeleeuwen

 Omdat religie ook wel een uiting van de meest fundamentele angst en het lijdenvan de mens is, namelijk het bewust zijn van de menselijk historische existentie, betekend dat niet dat het plaatsen van die gevoelens in een godsdienstige beleving men tot het diepere wil gaan van het gevoelloze. Religie biedt niet alleen houvast aan mensen die gebukt gaan onder de sociale omstandigheden. Ook mensen die geen last ondervinden van de sociale omstandigheden vinden in religie kracht om te leven. Religie is dus niet alleen een protest tegen de sociale omstandigheden, maar een protest tegen het gehele leven. Daarin is Moroziuk juist om te denken dat zolang de mens in de geschiedenis bestaat, religie altijd plaats heeft als uiting tegen de angst en het lijden.

Het Waarom van Leven ontdekken

Steeds hebben mensen getracht te ontdekken waarom zij leven. Het doel van dit hele gebeuren is voor vele mensen steeds een groot vraagstuk geweest. Ook heeft de mens steeds die confrontatie moeten aangaan met een wereld die zo harteloos lijkt te zijn en die de mogelijkheid heeft mensen helemaal te verpulveren. In die hartvochtigheid is de zwakkere of gevoeligere ziel het mikpunt zij die zich willen voordoen met de harde bolster en willen doen dat zij niemand nodig hebben om zich door dit leven te brengen. Voor die harde bolsters mag de religie dan het sentiment van een harteloze wereld zijn, oftewel de essentie van een wereld van illusie, waarin geen plaats is voor sentiment. Volgens hun mening is die ‘Religie’ de illusoire geest en ziel van een wereld die geen geest en ziel heeft.

Maar de wereld heeft juist wel een hart en een ziel. De ziel is het leven zelf, datgene waarin de levensadem zit. De mens die origineel gevormd is geworden uit het stof van de aardbodem waarna de Schepper de levensadem in zijn neusgaten heeft geblazen. (Genesis 2:7) en zo werd de eerste mens een levende ziel (1 Korinthiërs 15:45). Maar door dat verkeerd gaan van die eerste mens moesten zijn afstammelingen hier ook het gevolg van dragen en zouden zij hun lichaam met de levensadem (de ziel) tot een einde zien komen in de dood en zo als plant en dier hetzelfde toekomt een dode ziel zijn. (Openbaring 16:3Job 7:15) Ook al is volgens de Bijbel de ziel niet onsterfelijk wenste de mens een oneindigheid te hebben, ook al konden zij er niets meer aan doen dat de vloek van het einde door de erfzonde over hen was gekomen.

Existentie en Zingeving voor leven

Met het zoeken naar reden en naar eeuwigheid of oneindigheid hebben mensen hun religies laten schragen. In hun denken wensten zij oplossingen te vinden voor al hun problemen en leek er een medicijn dat soelaas zou kunnen brengen. In die mate kon de religie verworden tot de drug die het mogelijk maakt te leven in een wereld waarin geen andere zingeving aanwezig is.

Zoals Hagen aangeeft kan religie er zo voor zorgen dat mensen kunnen leven onder erbarmelijke sociale omstandigheden. Religie zorgt er voor dat mensen zichzelf niet zo vlug om het leven brengen. Volgens Moroziuk faalt Marx in het beoordelen waar religie vandaan komt. Religie ontstaat niet vanuit de sociale omstandigheden volgens hem, maar vanuit de existentie van de mens zelf. Religie dient als existentiële ondersteuning. Daar, diep in de ziel van de mens, ligt ook de kiem van elke menselijke gedachte en godsbeleving, ook al komt die uit zijn hersenspinsels. Er is steeds het buikgevoel dat mee de gedachtegang gaat sturen.

Godsgebeuren en Godsdienst

Waar het nu bij Marx op aan kwam is dat ook al heeft men de menselijke gevoelens waarbij er zijn die een godsgebeuren voorop willen stellen, ligt het niet aan de bestuursorganen om daar hun zeg in te hebben en dit te gaan beheersen. Ik sluit aan bij de gedachte van Marx voor de stelling dat de staat zich moet onthouden van religie en zich moet bezighouden met het bestuurlijke op het menselijk en politiek vlak. Die politieke emancipatie hoeft niet compleet en compatibel te zijn met menselijke emancipatie. Een staat kan zich ontdoen van alle limieten zonder dat de mens zelf vrij is. Bauer en Marx zijn het op dit punt met elkaar eens: “Ieder godsdienstig privilege, inclusief het monopolie van een bevoorrechte kerk, zou moeten afgeschaft worden. Indien enkele of vele of zelfs de overweldigende meerderheid nog steeds zichzelf verplicht voelde hun godsdienstige plichten te volbrengen, zou zo’n gebruik hen als een puur privékwestie moeten gelaten worden”. Kortweg kan geen enkele staat het zich toe eigenen om de mensen hun denken en gevoelsleven met hun godsdienstige beleving weg te nemen. Voor de schrijvers is het gerust mogelijk dat de staat zichzelf kan emanciperen van religie, zelfs wanneer de meerderheid van de bevolking religieus is en blijft. Deze meerderheid van de bevolking blijft religieus door religie als een privé aangelegenheid te beschouwen.

Geluk en bevoegdheid

Steeds zal het eigen geluk een privézaak moeten zijn, waarbij anderen misschien hun steentje zullen kunnen, mogen of zelfs moeten bijdragen. Maar elke eigen geluk zal steeds in de eigen bevoegdheid blijven van ieder individu, wat anderen er ook van zullen mogen denken. Trouwens heeft ieder mens een groot deel van zijn eigen geluk ook in eigen handen. Marx denkt echter dat wanneer de staat geëmancipeerd is, er geen behoefte is aan religie. {arl Marx, “On the Jewish Question,” in Modern Political Thought. Readings from Machiavelli to Nietzsche (Indianapolis: Hackett Publishing Company, Inc. 2008), p. 745.} Vermoedelijk is hij er zo gerust in dat de staat alle noodzakelijkheden om gelukkig te zijn zou kunnen aanbieden.

Beeld een wereld in zonder religie – Foto Connecticut Valley Atheists

 Ik geloof er echter niet in dat religie vanzelf zal oplossen in één of ander staatssysteem dat zogezegd volmaakt zou zijn. Volmaaktheid ligt namelijk niet meer in de mens sinds de eerste zondeval.

Regering, Staat, en Burger

In zijn paper heeft Niels Hagen laten zien dat religie volgens Marx ontstaat door een gebrek van de staat. De relatie tussen religie en het geluk van het volk is dat de vraag naar geluk van het volk niet wordt beantwoord door de staat. Maar er zal geen enkele staat zijn die de gedegen oplossing zal kunnen naar voor brengen. Wij mensen kunnen er wel naar streven om een zo rechtvaardige wereld te verkrijgen die zal worden bestuurd door zo gedegen mensen die het allerbeste voor hebben voor hun mede burgers. Maar in die functiebepalingen schuilt het grote gevaar. Eens dat bepaalde mensen aan de macht komen verandert dikwijls hun houding en worden zij door die machtspositie opgeslorpt en wordt hun geest vergiftigd door machtswellust. En dat maakt het zo moeilijk om tot gedegen regeringen te komen. In dat opzicht zal er dan ook slechts één regering doeltreffend kunnen zijn. Dat is namelijk Gods Regering die onder leiding van Zijn zoon over deze wereld zal mogen heersen, met als algemene hoofdstad Jeruzalem. (zoals opgetekend in de Heilige Geschriften.)

Marx stelt dat door de staat te emanciperen van religie er aan de vraag naar het geluk van het volk kan worden voldaan. Het verbreken van de relatie tussen religie en het geluk van het volk hoeft echter geen gevolgen te hebben voor religie zelf.

Eender welke menselijke regering er op de wereld zal komen zal er steeds een dualiteit blijven bestaan tussen de mensen onderling en tussen het staatsdenken en het religieus denken.

+

8 maart 2012, aangevuld met linken naar Christadelphian World en anderen hun artikelen op 6 november 2012

Het betreffende paper: Karl Marx: de relatie tussen religie en het geluk van het volk

Lees ook:

Karakterschets van Ludwig Feuerbach

Bruno Bauer

++

1. Religie, Wet en leven
2. Godsgebeuren en Kerk in Europa
3. Dementia in de Kerk
4. Apathie voor het geloof en Vorm van Eredienst
5. Gebrek aan geloofsbeleving
6. De Kerk moet God dienen
7. Kerk niet bepaald gebouw
8. Samen komen in huizen
9. De Kerk als realiteitsspel
10. Manifest Gelovigen nemen het woord
11. Houding Christenen tegenover andere Christenen
12. Kleine gemeenschappen voor geloofsvorming en verspreiding
13. Christelijke beleving in België
14. Godsgebeuren en Kerk in Europa
15. Fragiliteit en actie #7 Gebeurtenissen en Prioriteiten
16. Redding, vertrouwen en actie in Jezus #6 Samenhoren
17. Redding, vertrouwen en actie in Jezus #9 Omgang met anderen
18. Wat betreft Waarom geloven in God?
19. Wat betreft On religion and science

++

Ook boeiend om te lezen omtrent aangehaalde onderwerpen:

1. Slag om waardigheid in zuivere natuur
2. Geloof en denken bij elkaar horend
3. Esoterisch geloven
4. Bidden en politiek
5. Waarom lopen kerken leeg?
6. Zinnelijkheid: Christenen
7. Als u integriteit hebt
8. Alleen ik kan mijn leven veranderen
9. Niet Calvinistisch maar hervormd
10. Man van Nazareth
11. Jezus van Nazareth #2 De zoon van Maria
12. Jezus van Nazareth #5 Zijn Unieke persoonlijkheid
13. Jezus van Nazareth #6 Zijn unieke macht
14. Moreel relativisme
15. Wij zijn zelf verantwoordelijk
16. Twee vormen van Vrijheid
17. Motie over Godsdienstvrijheid
18. Manhattan-verklaring
19. De hele wereld door middel van een lens bekijken
20. EU wil christenen het zwijgen opleggen
21. Werk maken van Godsdienstvrijheid
22. Godsdienstvrijheid mensenrecht
23. Religie en samenleving één geheel
24. Geen mens is vrij die geen meester van zichzelf is
25. Leed
26. Decomposition, decay – vergaan, afsterven, ontbinding
27. Immortality, eternality – onsterfelijkheid, eeuwigheid
28. Wat gebeurt er als wij sterven
29. Wij zijn sterfelijk en zullen tot stof vergaan
30. Mogelijkheid tot leven
31. Rapture of Wegvoering
32. Annihilationisme

Artikelen over:

afsterven, dood, geest, geloof, waarden, ontbinding, sterfelijkheid, sterven, stof, vergaan, eeuwigheid,  metamorfose, onsterfelijkheid, onvergankelijkheid, reïncarnatie, transmigratie, ziel, zielsverhuizing, dood, hel, hergeboorte,  vagevuur

+++

Related articles

• Marxism and Anarchism (practicaltheorist.wordpress.com)
  Both Marxists and anarchists perceive the state as an instrument of domination that must be abolished for a truly free society to exist.In practice, however, the two movements have pursued very different strategies with respect to the state.  Marxists, in general, have tried to take control of the state and use it to implement one or another form of socialism[1], whereas anarchists attempt to operate outside of and in opposition to state authority at all times.
  +
  According to anarchists, the state is a force unto itself.  It does have a life of its own. As much as the state collaborates with class domination it does not reduce to class domination, even in the last instance.
  +
  • The internal contradiction of Marxism
  • Marxism and Difference
  • Marxism and Difference, Addendum
  • Practical implications of relativism
• Marx was right (stumblingandmumbling.typepad.com)
  Some work by Jeremy Greenwood vindicates Marx’s claim that “the mode of production of material life conditions the general process of social, political and intellectual life.”
  +
  Marxism scores rather well – and (arguably) quite possibly better than a lot of mainstream or neoliberal economics. Which raises the suspicion that the appeal of the latter over Marxism might rest on considerations other than empirical fact.
  +
  If capitalism did collapse are we sure what would replace it? Marx is probably not responsible for Stalin; and Bismark would have reviled Hitlers expansionism; but their successors claim to be their followers.
• Marxism and evolution are not so different from each other (morningstaronline.co.uk)
  Marx and Engels first showed that society is divided into classes and history is the record of the continual struggle between them.Initially humans had lived communistic lives in small bands of around 150 with negligible hierarchy, proving the human animal is essentially social.
• Progressives are Following the Marxist Model (Open Thread) (wtpotus.wordpress.com)
  The once closeted minorities of anti-Americans made up of deviant and anti-American groups  such as the communists, socialists, Marxists, Islamists, gays, atheists, and others  have been given  full rein and megaphones to spout their abnormal thoughts.   They have corrupted our value systems,  applauded criminal behavior, turned right to wrong, and divided our people into classes, races, and groups.
• Rationalism and Communism – Xv (radicalhumanists.wordpress.com)
  “The historical significance of Marxism is that it was an attempt to harmonise the rationalist and the romantic views of life, which clashed at the time of the French Revolution and had pulled the subsequent intellectual and cultural history of Europe in two contarary directions. ”
  +
  Although in the last analysis Marx rejected eighteenth century Materialism on the authority of Hegel, he did make an effort to criticize the philosophy of sensation.
  +
  By laying too much emphasis on revolutionary action, Marxism tipped the scale on the side of irrationalism, to degenerate eventually into a faith.
  +
  Fascism and Communism both claimed the historical missioin of building a new civilization, one on the ruins, and the other on the basis of the positive achievements of the nineteenth century. Either of them could, therefore, find in Nietzsche support for its doctrine and practice.
  +
  The Communists were no less contemptuous of the liberal tradition and democratic practice of the nineteenth century than the Fascists. Both stood for collectivism, totalitarian regimentation and dictatorship. Both were equally cynical about morality; and both preached the cult of leadership. The ideological difference was superficial. The struggle between the two which all but destroyed the civilized world, was exclusively for power to dominate the world.”
• The “nightmare scenario” of capitalist collapse (pogoprinciple.wordpress.com)
  the passing of capitalism is equated with the complete breakdown of civilization and a regression to some primitive state. Without market forces and the centralized control of the fascist state, we are warned, society must splinter into roving gangs of murderous, zombie-like, scavengers.
  +
  Kurz calls the 20th Century Marxist understanding of Marx’s schema the “weak” form coincident with the internal development of commodity production. In this weak form, capitalism is not superseded — the outdated forms of particular moments of fetishism are replaced by newer forms. For instance, in place of commodity money prices, we get central planning or Keynesian fiscal and monetary policy.
  +
  Kurz argued the Marxism of the Fordist period assumed growth of employment would inevitably accompany the increasing scale of the capitalist production. And it mostly ignored the criticism of this rampant unregulated growth by the alternative movement of the 1970s and 1980s, which argued this growth was increasingly unproductive, wasteful and ecologically damaging. On the other hand, according to Kurz, the alternative movement began to argue for a return to a lower stage of historical development of the productive forces.
• Bruno Bosteels on ‘Marx and Freud in Latin America’ (rikowski.wordpress.com)
  Combining political philosophy, art history, and literary criticism, Bruno Bosteels’s new book, Marx and Freud in Latin America, presents a sharp and highly original analysis of the continuing influence of Marxism and psychoanalysis on the continent of Latin America.
• Karl Marx, Politicians & Uncle Screwtape (freedomoutpost.com)
  The rampant, epidemic, infection of double speaking, lying, politicians may be the one thing that takes America down. It is my honest (if I may use that word) belief that if the United States cannot find a large block of people who speak the truth and who will bring integrity to public office positions, then my best guess is we really are not going to survive much longer at all, nevermind that we are already three-fourths of the way down the tubes.
• How Liberalism Took Over America (godfatherpolitics.com)
  The Left learned some lessons from the radicalism of the 1960s when their political agenda failed to accomplish their stated goals. Their radical agenda was shot down politically because the majority of Americans still retained a remnant of the older Christian worldview. The Left knew it would be necessary to capture those institutions that shape and mold children who will one day become leaders. Once the heart and mind are captured, everything else follows, including politics. This is a major tactical maneuver that most on the Right did not understand.
• Open Letter to the Marxist Academy: You’re Terminated Fuckers. (pogoprinciple.wordpress.com)
  In the German Ideology, social emancipation is an empirical event. By empirical is meant the social revolution does not result from theoretical inquiry into the nature of the capitalist mode of production. The social revolution is the result of a general recognition by the members of society that a fundamental transformation is necessary.
  +
  Since Marxism is an ideology of the “idea of communism”, it naturally recognizes communism only insofar as this communism is itself expressed in the form of an idea. It cannot recognize communism as a practical movement of society, but only as the idea of this practical movement, or this movement as it is reflected in the form of a movement of “communist ideas”.