De oorlog in Oekraïne zal ook haar gevolgen mee brengen voor het klimaat

Twee weken krijgen wij al verschrikkelijke beelden te zien in onze huiskamer van de gruwel die zich mijlen ver van ons af speelt. De beelden laten ons niet onbewogen. Alsook beseffen wij dat die invasie van Oekraïne zijn weerslag zal hebben om meerdere fronten.
Er is het menselijk leed, maar ook de natuur krijgt het daar hard te verduren. Meerdere mensen namen gelukkig hun huisdieren op hun vlucht naar het westen mee. Ook waren er moedige vrouwen die voor hun leeuwen kwamen te staan omdat de Russische soldaten hen wilden doodschieten. Gelukkig schoten ze de dames noch de leeuwen dood en konden deze laatste vrij gezond in een opvangcentrum in België geraken.

De Russische invasie in Oekraïne verdrong het nieuwste VN-klimaatrapport wereldwijd van de voorpagina’s en van het televisiejournaal. Maar men moet beseffen dat ze ze onlosmakelijk verbonden zijn.

‘Een atlas van menselijk lijden.’

Met die woorden beschreef VN-secretaris-generaal ­António Guterres niet de oorlog in Oekraïne, maar het laatste rapport van de Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering (IPCC), dat vorige week verscheen. In dat groot IPCC-rapport, goedgekeurd door 195 landen, wordt de verwoestende schade bloot gelegd die wordt veroorzaakt door ongecontroleerde opwarming van de aarde.

“Een leefbare en duurzame toekomst voor iedereen”.

zijn de laatste woorden van het rapport die duidelijk maken wat er op het spel staat. In het kort, het is alles.

Al meermaals zijn er alarmerende rapporten verschenen waar de meeste mensen enkel een doof oor voor hebben.  Iedere zes à zeven jaar maakt het wetenschappelijke panel­ van de Verenigde Naties een balans op van het klimaat, en iedere keer weergalmen de waarschuwingen over de opwarming van de aarde net iets luider. De rapporten kunnen aanzien worden als ijkpunten voor de klimaatwetenschap net als voor beeldvorming naar de gewone burger, terwijl ze de basis vormen voor internationale onderhandelingen.

Door de huidige crisis in Noord-Europa, worden wij er stellig aan herinnerd hoe wij nog steeds zo afhankelijk zijn van anderen voor aan  onze energie behoeften te voldoen. Eveneens kunnen wij nu inzien hoe onze afhankelijkheid ook een verder gevaar inhoudt.

‘De oorlog in Oekraïne onder­streept in welke mate we nog gevangenen zijn van fossiele brandstoffen en de autoritaire regimes die ze controleren’,

Université de Liège

zegt politicoloog en François Gemenne, professor aan het Institut d’études politiques de Paris (IEP Instituut voor Politieke Studies) in Parijs en directeur van het Observatoire Hugo (Hugo Observatorium) gewijd aan milieumigratie aan de Université de Liège (ULiège – Universiteit van Luik).

Eerst is er die afhankelijkheid van gas uit Rusland naar ons toe gebracht door Gazprom, het grootste bedrijf in Rusland en het grootste aardgasbedrijf ter wereld. Het levert aardgas aan ex-Sovjetstaten en landen in Centraal- en Oost-Europa.
In 2017 controleerde Gazprom nog 17% van de wereldwijde gasreserves en 12% van de globale gasproductie, maar had het ook een aandeel van 15% in de Russische elektriciteitsproductie.

Van de export naar Europa gaat ongeveer een vijfde naar de voormalige Oostbloklanden en de rest naar West-Europa. Binnen West-Europa was Nederland, dat wenste te stoppen met haar eigen schaliegaswinning, de grootste afnemer van gas met een aandeel van 48 miljard m³, gevolgd door Duitsland (41), Italië (21) en Turkije (16). West-Europa dekt ongeveer een derde van de gasbehoefte uit Rusland.

De Groenen (of Groen) rekenden hier in België ook op dat gas om onze elektriciteitsvoorziening hoog te houden zodat de kerncentrales konden ontmanteld worden. Al jaren roepen bepaalde partijen, zoals o.m. de Partij van de Arbeid (PvdA) om werk te maken om in onze eigen energiebevoorrading te voorzien en deze aan een redelijke prijs aan de consument aan te bieden. Voor de PvdA is het evident dat elektriciteit en aardgas deel uitmaken van de menselijke basisbehoeften, die dan ook maar aan 6% zou mogen belast worden. Maar vele politieke partijen willen hun melkkoe niet slachten en zien het niet zitten om accijnzen en BTW te minderen op olie, gas en elektriciteit.
De PvdA sturen er op aan om zelfvoorzienend te zijn in onze behoeften door middel van natuurlijke bronnen, zodat de natuur niet overbelast wordt door verhoogde CO2 uitstoot normen. Maar volgens François Gemenne zouden wij hier in niet kunnen voorzien. Hij zegt:

‘Een klein land als België, met weinig­ natuurlijke hulpbronnen en amper 60 kilometer kust, heeft momenteel niet het potentieel om zelf in zijn energiebehoefte volledig te voorzien met hernieuw­bare bronnen. We blijven sowieso afhankelijk van andere landen­. Dat geldt ook voor de metalen die nodig zijn voor batterijen en zonnepanelen, zoals lithium­ en silicium. Maar het punt is dat we wel zullen kunnen kiezen van wie we afhankelijk zijn.’

Maar het is niet omdat wij zelf tekorten zouden blijven hebben dat wij niet zeer omzichtig moeten omspringen met wie dat wij overeenkomsten zullen aangaan om onze tekorten aan te vullen. Hierbij moeten wij zeer kieskeurig zijn en zeker laten zien dat wij niet van hen afhankelijk zijn.

Mr. Gemenne gelooft en hoopt althans

dat deze oorlog een wake-upcall is om versneld over te stappen naar hernieuwbare energiebronnen, die onze afhankelijkheid verminderen en meer stabiliteit verzekeren. Klimaat­wetenschappers en defensiespecialisten trekken nu aan hetzelfde zeel.’

België, zoals vele andere Europese landen, heeft veel te lang getalmd om op eigen benen te staan. Dat rekenen op anderen moeten wij eens leren van ons af te zetten. Er zijn genoeg bronnen in België die wij kunnen aanspreken. Ook moeten wij niet over gaan tot absurde ideeën zoals gascentrales gaan bouwen om elektriciteit op te wekken voor maar een korte duur van maximum vijf jaar.

‘Voor de oorlog in Oekraïne was het vooral belangrijk om knopen door te hakken, en te kiezen voor een duidelijke strategie. Maar nu zal alles wat onze afhankelijkheid van olie en gas verder opdrijft een instrument voor oorlog zijn. Dat de regering in deze omstandigheden de geplande sluiting­ van de kernreactoren her­bekijkt, vind ik gerechtvaardigd.’

zegt Gemenne, die ik hierin kan bij treden. Ook al ben ik tegen kernenergie, die ons met een zeer gevaarlijke afvalberg belast, kunnen wij nu deze oorlog met bijhorende crisis ons het vuur aan de schenen legt, best nog enkele jaren verder werken met die, ook al zijn het,  verouderde kerncentrales.  (Op die enkel jaren extra zal het nu niet op na komen.)

Gemenne vindt dat klimaatverandering niet alleen een probleem voor het milieu en bepaalde­ ecosystemen is, maar alle grote politieke onderwerpen van de 21ste eeuw raakt. Hij zegt

“denk aan ontwikkeling, ongelijkheid, migratie en veilig­heid.’

Het IPCC rapport geeft ook aan dat er nu al 3,5 miljard mensen zeer kwetsbaar zijn voor klimaateffecten en de helft van de wereldbevolking al elk jaar wel eens te kampen heeft met ernstige watertekorten. Ook mag men niet over het hoofd zien dat één op drie mensen wordt blootgesteld aan dodelijke hittestress, en dit zal naar verwachting tegen het einde van de eeuw stijgen tot 50% à 75%.

Elk jaar lopen een half miljoen mensen meer risico op ernstige overstromingen, en tegen 2050 zullen een miljard mensen die aan de kust wonen, eraan worden blootgesteld, aldus het rapport. Stijgende temperaturen en regenval vergroten de verspreiding van ziekten bij mensen, zoals knokkelkoorts, en bij gewassen, vee en wilde dieren.

Betreft die gewassen gaan wij de komende maanden ook tekorten aan treffen want nu er oorlog in de graanschuur van Europa is uitgebroken zal de oogst van dit jaar vernietigd worden en zal er voor volgend jaar niet geplant kunnen worden. Hierdoor zullen de graanprijzen ook erg stijgen door een tekort op de markt.

Maar het kapotschieten van de velden en bossen heeft ook een gevolg op de luchtzuivering die nu nog eens extra vervuild zal worden door de vele branden op het landgoed maar ook in de steden. Al die vervuilende rook zal nog eens een extra last bezorgen voor ons klimaat.

Verder krijgen wij dan naast de vele klimaatvluchtelingen ook een toeloop van oorlogsvluchtelingen, waarvoor dan extra noodwoningen moeten gebouwd worden. In Oekraïne zal er al veel vernietigd worden en later weer moeten opgebouwd worden, wat ook een aantasting van de grondstoffen zal zijn. Hier ook kan men zich vragen stellen hoe men zo vlug noodwoningen zal gaan voorzien en welke impact die zullen hebben op ons milieu. Hoe lang zullen ze gebruikt kunnen worden en hoe zal men de bouwstoffen verwerken nadat zij hun dienst bewezen hebben?

Dat zijn allemaal factoren waarmee wij rekening moeten houden.

Wij moeten er zeer bewust van zijn dat wij al aan 1,1°C opwarming zitten, die lijkt te verhogen naar 1,6°C tegen 2100, dan nog zal 8% van de huidige landbouwgrond klimatologisch ongeschikt worden, net nadat de wereldbevolking een piek van meer dan 9 miljard heeft bereikt. Ook al zullen de gestorvenen aan Covid en de slachtoffers van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne niet opwegen tegen de vele mensen die in het Oosten en Zuiden er bij komen, zal dat gepaard gaan met grote volksverhuizingen.

Met die oorlog die nu heerst in het Noorden zal ook onze bevolking getroffen worden op meerdere vlakken, waarbij meerderen in armoede zullen geraken en onvoldoende voedsel zullen kunnen aanschaffen. Hier zal het wel zo geen vaart lopen als in Afrika waar ernstige ondervoeding 1 miljoen kinderen zou kunnen treffen. Als de opwarming van de aarde aanhoudt en er weinig aan de klimaatverandering wordt gedaan, zullen tegen 2050 naar verwachting nog eens 183 miljoen mensen honger lijden.

Het vermogen om voedsel te produceren is afhankelijk van het water, de bodem en de bestuiving die door een gezonde natuur worden geleverd, en volgens het IPCC rapport is de bescherming van wilde plaatsen en dieren van fundamenteel belang om de klimaatcrisis het hoofd te bieden. Maar dieren en planten worden blootgesteld aan klimatologische omstandigheden die zij in tienduizenden jaren niet hebben meegemaakt en in de oorlogsgebieden wordt hun habitat aangetast en hun eigen leven ook bedreigd door het militair geweld. Op wereldvlak kunnen we zien dat de helft van de bestudeerde diersoorten reeds gedwongen is te verhuizen en vele soorten worden met uitsterven bedreigd.

In Oekraïne kunnen wij een enorme verkracht bij de mensen zien, maar of dat de natuur daar en in de ander streken ter wereld ook zulk een veerkracht zal hebben betwijfel ik. Het behoud van de veerkracht van de natuur op wereldschaal hangt af van het behoud van 30% tot 50% van het land, het zoetwater en de oceanen op aarde, aldus het IPCC-rapport. Dus komt het er op aan dat de mens stopt met zijn omgeving kapot te maken. En wat wij nu zien gebeuren in Oekraëne kan alleen maar ons hart doen vast houden en hopen dat het niet verder gaat uitbreiden. Want zoals het er nu naar uit ziet maakt het ons niet hoopvol. Vladimir Poetin getuigt er van niet terug te deinzen om alle soorten middelen te gebruiken. Nu al stoort hij zich er niet aan om tegen alle internationale conventies kluster- en brandbommen te gebruiken.  Hiermee vernietigt hij massa’s mensenlevens maar ook heel wat van de natuur.

Juist nu komt her er meer op aan om de natuur meer te gaan beschermen. Momenteel is minder dan 15% van het land, 21% van het zoetwater en 8% van de oceanen beschermd gebied, en sommige regio’s, zoals het Amazonegebied, zijn overgeschakeld van het opslaan van koolstof naar het uitstoten ervan.

Hete IPCC rapport geeft aan dat in Europa voor de meeste gebieden aanzienlijke verliezen van de landbouwproductie in de 21e eeuw worden verwacht, en dat hield nog geen rekening met de verliezen van landbouwers en landbouwgronden in Rusland en Oekraïne.

+

Voorgaand

Mogelijkheid tot wereldwijde voedselcrisis

Niet aangevreten oogst en bulkvoorziening

De Globaliserings-paradox.

Groene economie

De Europese Unie – de Milieu-uitdagingen en uw stem

++

Aanvullend

1. Uitkijkend naar 2017 en aankomende tijden
2. Toenemende overstromingen bedreigen vijfde van wereldeconomie
3. Uit het archief: Macht, Olie en Religie
4. Open Discussie Zomer 2021
5. Toename van de kosten van extreem weer mogelijk onderschat
6. België en de COP26: de tijd om te handelen is Nu!
7. Een regering die maar geen stappen wil nemen om haar burgers dure energierekening te verlagen
8. Niet enkel hogere energie prijzen
9. Het Volk van de Lage Landen en oorlogen
10. Inmenging en trucjes van twee grootmachten
11. Wat maandenlang gevreesd werd, is werkelijkheid geworden.
12. Hoe ver wil Poetin gaan
13. De peperbus van nonkel Miele (14): VS wil oorlog in Oekraïne
14. Voorbereiden op moeilijke tijden die op ons af kunnen komen
15. Beperkingen in Rusland als gevolg van sancties van het Westen voor de vredesmissie in Oekraïne.
16. Gedachte voor vandaag: Wakker blijven
17. Sta op voor Oekraïne

+++

Gerelateerd

1. Bosbranden in Siberië lopen verder uit de hand, brandweer kan het vuur lang niet meer de baas
2. Meer dan 250 bosbranden in Rusland: al meer dan 3 miljoen hectare bos in de as gelegd
3. De peperbus van nonkel Miele (6): De bossen branden!
4. Klimaatopwarming – Deel 1
5. Klimaatrapport van de VN
6. Wat heb ik gedaan sinds het klimaatrapport uitkwam?
7. Waar wachten we op
8. Een gascentrale zonder CO2 uitstoot
9. De oorzaak van de opwarming
10. Onzekere (jaarge)tijden
11. Hoe eerlijk delen bijdraagt aan een duurzame wereld
12. Het manifest heet voortaan “Hoe wij onze wereld zullen redden”
13. Manu van Klimaatgesprekken wil groene keuzes gewoon maken
14. “Op weg naar een duurzame samenleving” = een voorstudie op “Hoe wij onze wereld zullen redden”
15. 39. Visionair Jan Rotmans
16. Aan de slag met aanpak klimaatverandering.
17. Oorlog Rusland – Oekraina (12 maart 2022)
18. Afgang van het Kremlin op slagveld en in propaganda. Het kan het in de beeldvorming niet meer corrigeren
19. Poetin verslindt Oekraïne
20. Make love, not war! – De wereld is in oorlog. Rusland valt de Oekraïne binnen en deze laatste hebben mondiale steun. Is dat wereldoorlog 3
21. Woorden, leugens en verhalen
22. Toch lijkt alles gewoon
23. Zonder grenzen wordt het niets
24. De zon is verdwenen, de vogels zijn stil, in de verte is het geluid van bombardementen te horen
25. Nuances in het Oekraïne-verhaal
26. Kop in het zand?
27. Laat Russen betalen voor schade in Oekraïne. Maak dat dagelijks inzichtelijk
28. Altijd iemands vader, altijd iemands kind
29. Rubriek energie transitie – maart 2022
30. Diest coördineert lokale noodhulp voor Oekraïne
31. rusteloos machteloos
32. House of Animals Nederland brengt noodhulp voor dieren Oekraïne : Vanuit de Poolse grensplaats Medyka, vertrekken busjes het belegerde land in om dierenvoedsel naar shelters te brengen
33. Vecht niet voor het vaderland
34. Door de angst van het Westen kan de slachting in Oekraïne doorgaan
35. Leuven goed voorbereid voor opvang Oekraiense oorlogsvluchtelingen
36. Redacteur van staatszender in Rusland breekt in nieuwsuitzending in